Pawelec Alojzy (1880–1972), lekarz, powstaniec śląski, poseł na Sejm Śląski, senator RP, działacz społeczny. Ur. 9 I w Marklowicach Dolnych w ziemi rybnickiej w rodzinie chłopskiej, był synem Emanuela i Barbary z domu Stokowy. Dziadek P-ca Józef (1816–1854) za udział w ruchu chłopskim w okresie Wiosny Ludów był więziony w Opolu i utracił ziemię w Mszanie. P. ukończył gimnazjum w Bytomiu. Medycynę studiował w Gryfii, Wrocławiu, Lipsku i Dreźnie. Podczas studiów był członkiem tajnego Związku Młodzieży Polskiej «Zet», a w Lipsku należał do organizacji niepodległościowej «Unitas». W Dreźnie w r. 1913 uzyskał dyplom lekarza, a w Lipsku doktoryzował się w r. 1915 na podstawie dysertacji pt. Lepradiagnostik im Mittelalter und Anweisungen zur Lepraschau. Specjalizował się w chorobach płuc. Początkowo pracował w klinikach Wrocławia, później w sanatorium przeciwgruźliczym w Goerbersdorf (obecnie Sokołowsko). W r. 1918 osiedlił się w Wodzisławiu Śląskim. Od grudnia 1918 był członkiem Rady Ludowej na pow. Rybnik. W pierwszych miesiącach 1919 r. należał do organizatorów Polskiej Organizacji Wojskowej (POW) Górnego Śląska w pow. rybnickim. W pierwszym powstaniu śląskim w sierpniu 1919, jako lekarz Komendy Powiatowej POW w Rybniku, opiekował się rannymi ukrywanymi w mieszkaniach. W listopadzie 1919 został obrany pierwszym polskim członkiem magistratu w Wodzisławiu. Współpracował z Powiatowym Komitetem Plebiscytowym w Rybniku, prowadząc akcję plebiscytową jako kierownik okręgowego biura plebiscytowego obejmującego Wodzisław i 18 przylegających wiosek. W l. 1920–1 był przewodniczącym wodzisławskiego Związku Śląskich Kół Śpiewaczych. W sierpniu 1920 uczestniczył w drugim powstaniu śląskim w Rybnickiem. W trzecim powstaniu w r. 1921 pełnił funkcje: lekarza Komendy Etapowej na powiat rybnicki, komendanta szpitala polowego w Wodzisławiu, komisarza cywilnego z ramienia Naczelnej Władzy na Górnym Śląsku w grupie operacyjnej «Południe» wojsk powstańczych. Dn. 23 V 1921 wziął udział w walkach o utrzymanie frontu nad Olzą. W powstaniach śląskich uczestniczyli również czterej bracia P-ca.
W latach międzywojennych P. był lekarzem naczelnym Lecznicy Przeciwgruźliczej Spółki Brackiej w Wodzisławiu. W r. 1922 wszedł w skład Centralnego Komitetu dla Walki z Gruźlicą powołanego przez Tow. Lekarzy Polaków na Śląsku, a po zorganizowaniu Śląskiego Tow. Walki z Gruźlicą w Katowicach był członkiem jego zarządu. W r. 1925 uczestniczył w XII Zjeździe Lekarzy i Przyrodników Polskich w Warszawie. W r. 1921 brał udział w organizowaniu Związku Powstańców Śląskich, a w l. 1924–9 pełnił funkcję prezesa Wydziału i egzekutywy Związku. Zbierał dokumenty dotyczące powstań śląskich (archiwum jego w pierwszych dniach wojny zostało skonfiskowane przez Niemców). Epizody z historii powstań śląskich przedstawił m. in. w artykule pt. Wspomnienia osobiste („Powstaniec Śląski” 1936 nr 5). We wrześniu 1926 przewodniczył w Katowicach na zebraniu założycielskim Związku Naprawy Rzeczypospolitej i wszedł w skład egzekutywy Związku na województwo śląskie. Był jednym z organizatorów i czołowym działaczem Narodowego Chrześcijańskiego Zjednoczenia Pracy (NChZP), tj. Bezpartyjnego Bloku Współpracy z Rządem (BBWR) na Śląsku, a w l. 1928–30 był prezesem Zarządu Głównego NChZP. W r. 1926 wszedł z ramienia Śląskiego Urzędu Wojewódzkiego jako przewodniczący do rady nadzorczej Przedsiębiorstwa Osadniczego «Ślązak», organizacji powołanej dla przeprowadzenia reformy rolnej na Śląsku. W r. 1930 z listy NChZP z okręgu Cieszyn–Pszczyna–Rybnik został wybrany na posła do Sejmu Śląskiego drugiej kadencji, w którym był prezesem klubu prorządowego. W r. 1930 został obrany senatorem RP z listy BBWR. Mandat senatora otrzymał również w r. 1935. W Senacie był członkiem Komisji Budżetowej oraz Spraw Zagranicznych. W lutym 1938 został prezesem Okręgu Śląskiego Obozu Zjednoczenia Narodowego. Działał też w Związku Strzeleckim i Federacji Pracy. W r. 1938, mianowany przez prezydenta RP senatorem, został obrany wicemarszałkiem Senatu RP i sprawował funkcję przewodniczącego Komisji Skarbowej oraz zastępcy przewodniczącego Komisji Spraw Zagranicznych. Uczestniczył w zjeździe jubileuszowym na pięćdziesięciolecie «Zet-u» w r. 1936 w Warszawie.
W r. 1939 P. znalazł się na niemieckiej liście proskrypcyjnej. Podczas drugiej wojny światowej przebywał we Francji, m. in. w Paryżu, Grenoble, Nicei, Marsylii, gdzie był lekarzem schronisk Polskiego Czerwonego Krzyża, współpracował z francuskim ruchem oporu. Do kraju powrócił na początku 1946 r. Objął stanowisko lekarza naczelnego Dolnośląskiej Spółki Brackiej i dyrektora Lecznicy Brackiej oraz naczelnego lekarza Zakładu Ubezpieczeń Społecznych w Wałbrzychu. W r. 1950 minister zdrowia mianował P-ca pełnomocnikiem do organizacji Państwowego Zespołu Sanatoriów Przeciwgruźliczych w Sokołowsku. W krótkim czasie P. zorganizował sanatorium na 1000 łóżek. Następnie, aż do przejścia na emeryturę w r. 1962, był ordynatorem w Szczawnie-Zdroju. Od r. 1964 mieszkał w Katowicach, gdzie zmarł 18 VIII 1972. Pochowany został w Wodzisławiu Śląskim. Był odznaczony m. in. Krzyżem Komandorskim Orderu Odrodzenia Polski.
W małżeństwie od r. 1920 z Eleonorą z domu Grauer P. miał troje dzieci: Janusza (ur. 1921), lekarza w Katowicach, Wandę (ur. 1922) i Zbigniewa (1923–1944), uczestnika ruchu oporu w czasie drugiej wojny, który zginął pod Wolbromiem.
Album-Skorowidz Senatu i Sejmu. 1935–1940, s. 194, 227–8 (fot.); Izby Ustawodawcze, „Przekrój” 1939 nr 1 s. 151 (fot.), 154, 156–7; Zieleniewski, Sejm i Senat 1935–1940, s. 109 (fot.), 457–8; Rocznik Lekarski RP na 1933/34 r., W. 1934; toż na 1938 r., W. 1938, toż na 1948 r., W. 1948; – Brożek K., Dr med. Alojzy Pawelec, „Służba Zdrowia” 1972 nr 38 s. 2; tenże, Lekarze w walce o polskość ziemi rybnicko-wodzisławskiej, „Nowiny” (Rybnik, Wodzisław, Racibórz) 1968 nr 45, 1969 nr 2, 4; tenże, Polska służba medyczna w powstaniach śląskich i plebiscycie 1918–1922, Kat. 1973 (fot.); tenże, Rys życia społecznego i naukowego polskich lekarzy na Śląsku w czasach najnowszych (1900–1951), „Zaranie Śląskie” 1976 z. 4 s. 697, 702–3; Fojcik J., Materiały do dziejów ruchu śpiewaczego na Śląsku, Kat. 1961 s. 119–20; Mrowiec A., Z dziejów ziemi rybnicko-wodzisławskiej w latach 1918–1939, Kat. 1966 s. 52, 53, 67, 188; Pabisz J., Wyniki wyborów parlamentarnych do Senatu i Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej oraz do Sejmu Śląskiego na terenie województwa śląskiego w latach 1919–1939, Studia i Mater. z Dziej. Śląska, VII 419, 429, 448, 449; Piskorski T., W pięćdziesiątą rocznicę powstania «Zetu», W. 1937 s. 161; Rechowicz H., Powstańcy śląscy w Polsce Ludowej 1945–1949, Kat. 1970; tenże, Sejm Śląski 1922–1939, Kat. 1971; Ryżewski W., Trzecie powstanie śląskie 1921, W. 1977; – Sonderfahndungsbuch Polen, Berlin [b. r.]; Sprawozdanie z działalności Śląskiego Towarzystwa Walki z Gruźlicą w Katowicach za r. 1935, Kat. 1935; toż za l. 1937–9; – Autobiogram i relacja A. P-ca z r. 1968 (w zbiorach autora); – Informacje syna – Janusza Pawelca, zamieszkałego w Katowicach.
Krzysztof Brożek